یا مهدی زهرا ادرکنی

نقش اوقات فراغت در رشد و تعالي انسان

نعمت هاي خدا به عباد و بندگانش آنقدر زياد است که اگر انسان بخواهد نعمت هايي را که خداي بزرگ در اختيارش قرار داده شماره کند از عهده آن بر نخواهد آمد.

خداوند در اين دنيا نعمات فراوان و زيادي را نصيب انسان کرده است گرچه همه نعمت هاي خداي بزرگ ارزشمند و مهم مي باشند اما در اين ميان نعمت حيات و زندگي از همه آنها والاتر است. به برکت اين نعمت و اين فرصت و وقت است که انسان مي تواند از ساير نعمت هاي الهي بهره ببرد و در راه تکامل خود و پيشرفت جامعه و در نهايت به سوي فلاح و رستگاري گام بردارد و به کار و تلاش و فعاليت خود ادامه دهد.

آيا در کنار اين همه فعاليت جايي براي تفريح و استراحت وجود دارد و در نهايت اينکه آيا انسان خصوصاً جوانان و نوجوانان اوقات فراغتي براي خود دارند؟ چون مقطع جواني و نوجواني از اهميت بسزايي برخوردار است و آنها مي توانند با درست بهره برداري کردن از زندگي خود به اوج سعادت و خوشبختي برسند.

اوقات فراغت به معناي آسودگي و آسايش از کار و شغل است، اما لحظه ها يا اوقاتي که شخص غير از مسئوليت و کار روزانه خود و به اختيار و براساس تمايل شخصي به آن مي پردازد را اوقات فراغت مي توان تعريف کرد و يا مي توان گفت فراغت هنگامي است که فرد شاغل زماني از وقت خود را فارغ از کار به دلخواه خود مي گذراند.

اوقات فراغت مورد توجه دست اندرکاران تعليم و تربيت ، جامعه شناسان و روانشناسان قرار گرفته است. اوقات فراغت مي تواند بهترين و دلپذيرترين اوقات بشر باشد که مي تواند بستر مناسبي براي رشد و تعالي عده اي و براي عده اي ملال آور و رنج آور باشد.

اهميت اوقات فراغت:

با به پايان رسيدن فصل امتحانات زنگ فراغت براي خانواده ها و دانش آموزان مخصوصاً دستگاه هاي مسئول به صدا در مي آيد و همه تلاش مي کنند با اتخاذ شيوه ها و راه حل هاي مختلف به غني سازي اوقات فراغت دانش آموزان در سراسر کشور بپردازد.

به عنوان مثال آموزش و پرورش ، وزارت فرهنگ ، امور مساجد مخصوصاً سازمان تبليغات اسلامي به عنوان يکي از متوليان فرهنگي کشور در صددند تا اوقات فراغت دانش آموزان را پربار و غني سازند.

تاثير اوقات فراغت بر سلامت رواني افراد:

با توجه به تعريف کلي سلامت رواني يعني توجه به جنبه هاي زيستي ، جسماني، اجتماعي و رواني افراد در اوقات فراغت، با دور شدن از کارهاي اصلي و روزمره و انتخاب آزادانه ديگر فعاليت هاي سالم و دوست داشتني سعي در بهبود رواني خود مي کنند.

در خانواده هايي که به علت مشکلات مالي و کار زياد اوقات فراغت کمتري وجود دارد، علاوه بر تأمين نشدن نيازهاي روحي و رواني و سرکوب نيازهاي روانشناختي، برخوردهاي تنش زا و مشکل آفرين، رضايت نداشتن از زندگي ، اعتماد به نفس پائين، تفکر و خودپنداري منفي بيشتري ديده مي شود.

بنابراين بر اساس تحقيقات انجام شده رايج ترين اوقات فراغت دانش آموزان شرکت در کلاس هاي معارف ديني ، فعاليت هاي ورزشي ، مطالعه در کتابخانه، فعاليت هاي هنري، مسافرت و گردش و فعاليت هاي اجتماعي مي باشد.

لازم است والدين ضمن آزادي فرزندان در انتخاب چگونگي گذران اوقات فراغت آنان را هدايت و راهنمايي کنند در غير اينصورت آزادي صرف و خارج از چهارچوب اصول خانواده مي تواند براي آنان مشکل آفرين باشد.

بررسي هاي انجام شده حاکي از اين مطلب است که بسياري از موارد انحراف ميان قشر جوان و نوجوان نتيجه فقدان برنامه ريزي صحيح جهت گذران اوقات فراغت بوده است.

اهميت اوقات فراغت و لزوم بهره گيري از آن آنگاه اهميتش بيشتر مي شود که امروز استکبار جهاني با تهاجم و شبيخون وسيع فرهنگي باعث رواج فساد و بي بندباري در ميان نوجوانان و جوانان مي شود. پس براي مقابله در برابر اين تهاجم گسترده لازم است برنامه ريزي خوب و دقيق براي اين اوقات داشته باشيم تا دشمن نتواند به اهداف خود برسد.

روي اين اصل است که ائمه معصومين (ع) مطالب ارزشمندي در رابطه با بهره برداري از فرصت و عمر بيان کردند.

اوقات فراغت در کلام معصومين(ع):

امام سجاد (ع) مي فرمايد:«خداوندا اگر براي ما فراغتي از کارهاي دنيا مقدر فرموده اي پس آنرا فرصتي همراه با سلامتي قرار ده که در آن رنجي حاصل نشود و ملالتي به وجود نيايد.تا اينکه فرشتگاني که به ثبت گناهان ما مامورند با صحيفه اي خالي از گناه از پيش ما بروند و فرشتگان مامور به نيکي ها خوشحال از اعمالي که از ما نوشته اند از نزد ما برگردند.» (1)

حضرت علي (ع) فرمود: «همراه بيکاري و فراغت تمايل به خواسته هاي شيطاني حاصل مي شود.» (2)

پيامبر اکرم (ص) فرمود: «شب و روز دو مرکب راهوارند پس براي رسيدن به آخرت از آنها بهره بگيريد.» (3)

در روايت ديگري علي (ع) فرمود:«فرصت هاي پيش آمده را صيد کنيد که اگر از دست بروند ديگر آنها را به دست نمي آوريد.» (4)

بهترين کارها در اوقات فراغت چيست؟

1 – بندگي و عبوديت خدا:

قرآن کريم مي فرمايد: « فاذا فرغت فانصب و الا ربک فارغب؛ پس چون فراغت يافتي به طاعت درکوش و با اشتياق به سوي پروردگارت روي آور.» (5)

2 – دوستي با خدا:

امام سجاد(ع) مي فرمايد:« اللهم صل علي محمد وآل محمد و فرغ قلبي لمحبتک و اشغله بذکرک ؛خدايا بر محمد و آل درود فرست و دلم را براي دوستي خود فارغ گردان و آن را به ياد و ذکر خدا مشغول بدار.» (6)

3 – اشتغال به کار آخرت :

علي (ع) فرمود:« اي مردم از هر عمل بي فايده اي که حاجتي را برطرف نمي سازد روي گردانيد و خود را به امور آخرت که گريزي از آن نيست مشغول سازيد.» (7)

اقدامات لازم در اوقات فراغت:

1) انتظار کشيدن

2) شتاب در انجام دادن کارهاي نيکو

3) جلوگيري از هدر رفتن فرصت ها

4) پرهيز از بيکاري

به هر حال دانش آموزان آينده سازان و سرمايه هاي ملي يک کشور محسوب مي شوند با هدايت آنها و درست قرار دادن امکانات مناسب و به موقع از سوي مسئولين در اختيار آنان امکان حفظ و شکوفايي استعدادهاي اين سرمايه ملي فراهم مي شود.

زيبايي و قشنگي اوقات فراغت در اين است که نوع اوقات فراغت براي دانش آموزان دوست داشتني و لذت آفرين باشد و شيريني آن در روح و روان آنان باقي بماند.

بهتر است انتخاب در نوع فعاليت در اوقات فراغت حتما با توانمندي هاي افراد مطابقت داشته باشد تا از آسيب هاي رفتاري و مشکلات ضعف اعتماد به نفس آنان جلوگيري کند.

بسياري از بزه هاي اجتماعي و مشکلات رفتاري و قانوني نوجوانان و جوانان اگر بي توجهي انجام بگيرد در زمان هاي فراغت و بيکاري اتفاق مي افتد . بايد دقت کنيم فرصت هاي پيش آمده را براي رفع مشکلات آنان برنامه ريزي کنيم.

اثرات اوقات فراغت:

1) رفع خستگي

2) دوري از فشارهاي رواني

3) افزايش بازدهي رفتار

4) جهت دهي و شکوفايي استعداد

5) کسب روابط درون فردي

6) احساس رشد اجتماعي

7) اعتماد به نفس

8) شناخت خويشتن

9) دوري از انزوا و گوشه گيري

10) شکوفايي خلاقيت

11) تجديد قوا و تامين بهداشت رواني

12) توسعه مهارت و شکوفايي استعدادها

13) رشد اجتماعي فرد.

اميدوارم هم مسئولين و دستگاه ها و هم خانواده ها مسئوليت خويش را در قبال فرزندان به نحو احسن انجام دهند.

منابع:

1) صحيفه سجاديه/دعاي11

2) غررالحکم/آمدي/حديث7594

3) الجامع الصغير/ج2/ص475

4) غررالحکم/آمدي/حديث 6443

5) قرآن کريم/سوره انشراح

6) صحيفه سجاديه/دعاي21

7) غررالحکم/آمدي/حديث 1093

حجت الاسلام حسين ولي اللهي