یا مهدی زهرا ادرکنی

زن در نهج البلاغه
1. گاهى حادثه یا موضوعى در اثر یك سلسله عوامل تاریخى، زمان، مكان و… ستایش یا نكوهش مى‏شود و این بدان معنا نیست كه ذات آن شى‏ء مورد ستایش یا نكوهش واقع شده، بلكه احتمال اصلى این است كه آن زمینه‏ى خاص موجب این سخنان شده است. براى مثال، بعد از واقعه‏ى جمل، شهر بصره مذمت شده و براى آن چنین دلیل آورده‏اند كه این شهر «از آسمان دور و به آب نزدیك است و…» اما این سخن واقعا به این معنا نیست كه تا ابد هر كس در این شهر ساكن شد، مذموم است و هر شهر ساحلى كه شهر بدى است؛ بلكه این سخنان كنایه‏اى است به اقدام خاص مردم در آن زمان. برخى از نكوهش‏هاى نهج‏البلاغه راجع به زن، ظاهرا به جریان جنگ جمل بر مى‏گردد ” 2 ” و مقصود از اینكه مثلا با زن مشورت نكنید یا از زن تبعیت نكنید، كنایه از جریان خاص جمل است، و گرنه مدح‏هایى كه پیامبر اكرم (ص) و خود امیرالمؤمنین (ع) از حضرت زهرا (س) داشته‏اند، به خوبى نشان مى‏دهد كه این سخنان در مورد كل زنان نیست.

2. گاهى وقت‏ها، ظاهر كلام، مذمت زن است، اما حقیقت آن، مذمت زن‏پرستى است. براى مثال در جایى كه مى‏فرماید: «المرأة عقرب حلوة اللبسة»، مقصود

این نیست كه خود زن عقرب است، بلكه مقصود این است كه به وسیله‏ى نگاه حرام خود را به آتش نیندازد. دیدن نامحرم شیرین است، اما این گناه، باطنش عقرب است؛ همان طور كه اگر زنى به دام مرد بیفتد، آن مردپرستى عقرب مى‏شود و بین زن و مرد فرقى نیست، منتها چون جاذبه از آن سو بیش‏تر است، حضرت به آن اشاره كرده است. نظیر این گونه تعبیرات در مورد دنیا هم آمده است. در یك جا مى‏فرماید: «فانما مثل الدنیا مثل الحیة، لین مسها قاتل سمها.» قطعا در این احادیث هم خود دنیا به عنوان یك مخلوق از مخلوقات خدا مذمت نشده، بلكه دنیاپرستى مذمت شده است.

3. محور دیگر مذمت زن در برخى احادیث، یك هشدار تربیتى است.مثلا در برخى روایات آمده كه: «چند چیز از چند نفر محال است: یكى از آن‏ها وفا از زن است». این گونه روایات ناظر به تربیت‏هاى عمومى است؛ مانند روایتى كه مى‏گوید: «خداى سبحان شش گروه را به شش گناه عقاب مى‏كند، یكى این است كه فقها را به خاطر حسد عذاب مى‏كند.» مضمون این روایات این نیست كه فقه بد است یا همه فقیهان حسودند، بلكه هشدار جدى است كه این‏ها بیش‏تر در معرض این خطر هستند: و گرنه همین فقها، امین و وارث پیامبران شمرده شده‏اند. در مورد زنان نیز به همین ترتیب است، یعنى دلالت بر خطرى دارد كه آنان بیش‏تر در معرض آن هستند. “.
یعنى همان طور كه حدیث فقها، هشدارى به فقهاست كه مواظب باشند كه حسد نورزند، حدیث اول هم هشدار به زنان است كه مواظب باشند كه وفادار بمانند.