یا مهدی زهرا ادرکنی

انتظار فرج در احادیث در چه معانی ای به کار رفته است؟

اميد به آينده اى روشن و نيكو و يا «انتظار فرج» ، يكى از مفاهيم پُرتكرار در احاديث است. اين مفهوم، به گونه هاى متفاوت زير، در آيات و احاديث آمده است:

۱. «انتظار فرج» گاه به گونه مطلق و براى دميدن روح اميد در مردم و القاى روحيه پايدارى و صبر در برابر مشكلات در همه زمينه ها به كار رفته است. آيه شريف : «إِنَّ مَعَ الْعُسْرِ يُسْرًا؛[۱] به درستى كه با دشوارى، آسانى است» و احاديثى همچون : «اِنتِظارُ الفَرَجِ بِالصَّبرِ عِبادَةٌ ؛[۲] انتظار فَرَج با شكيبايى ، عبادت است» و يا «أفضَلُ العِبادَةِ انتِظارُ الفَرَجِ؛[۳] برترين عبادت، انتظار فرج است» ، به اين مفهوم اشاره دارند.

زاويه ديد اين احاديث، به انتظار فَرَج امام عصر(ع) منحصر نيست؛ بلكه تمام رفتارهاى انسان در حوزه هاى گوناگون را شامل مى شود. زندگى، همراه با مشكلات و سختى هاست و به صبر و پايدارى همراه با اميد به آينده اى روشن نياز دارد تا شادابى و نشاطِ روح و روان را سبب شود.

قاضى تنوخى (م ۳۸۴ ق) با استفاده از آيات، احاديث، حكايات و اشعار زيبا، كتابى با عنوان الفرج بعد الشدّة نگاشته كه دست مايه نويسندگان و شاعران پس از خود قرار گرفته است.اميد به گشايش اوضاع نابه سامان مردمان بويژه مسلمانان و شيعيان با ظهور امام عصر(ع)، يكى از مصاديق روشن قاعده كلّى «انتظار فرج» است، همچنان كه گاه معصومان عليهم السلام ، حديث نبوىِ توصيه به انتظار فَرَج را بر انتظار قيام مهدوى، تطبيق كرده اند.

جناب عبد العظيم حسنى مى گويد: خدمت امام جواد(ع) رسيدم تا از ايشان بپرسم كه : آيا قائم، همان مهدى است يا غير اوست؟ قبل از سؤال من، امام جواد(ع) فرمود:

أفضَلُ أعمالِ شيعَتِنا انتِظارُ الفَرَجِ.[۴]

برترين عمل شيعيان ما ، انتظار فرج است .

۲. گونه دوم مفهوم «انتظار فرج» كه به گونه خالص به نقل از اهل بيت عليهم السلام گزارش و در جوامع حديثى شيعى جمع آورى شده، به انتظار انقلاب مهدوى اشاره دارد و فضايل منتظران را برشمرده است. اين دسته از احاديث، با عبارات متفاوتى، اين مفهوم را بيان كرده اند:

الف - «منتظر لهذا الأمر»، همانند حديث : «مَن ماتَ مُنتَظِراً لِهذَا الأَمرِ كانَ كَمَن كانَ مَعَ القائِمِ فى فُسطاطِهِ؛[۵] هر كس در حال انتظار اين امر بميرد، مانند كسى است كه همراه قائم و در خيمه اوست».

ب - «انتظار قائمنا»، همانند احاديث عرضه دين، كه انتظار قيام امام مهدى(ع)را يكى از اركان باور صحيح، دانسته است.[۶]

ج - «توقّع الفرج»، مانند احاديثى كه به فضيلت اعتقاد به حجّت الهى و توقّع فَرَج با ظهور ايشان تأكيد كرده اند.[۷]د - «المنتظرين لظهوره» ، همانند حديث «إنَّ أهلَ زَمانِ غَيبَتِهِ القائِلينَ بِإِمامَتِهِ وَ المُنتَظِرينَ لِظُهورِهِ أفضَلُ مِن أهلِ كُلِّ زَمانٍ؛[۸]آنان كه در روزگار غيبت او، امامتش را باور داشته و ظهورش را منتظر باشند، از مردم هر روزگار ديگرى برترند».

ه - «المنتظر لأمرنا»، همچون حديث: «المُنتَظِرُ لِأَمرِنا كَالمُتَشَحِّطِ بِدَمِهِ فى سَبيلِ اللَّهِ؛[۹] منتظر امر ما، مانند كسى است كه در راه خدا در خون خود غلتيده است».

و - «منتظرون لدولة الحقّ».[۱۰]

ز - «المنتظر للثانى عشر».[۱۱]

[۱] انشراح: آيه ۶.

[۲] ر.ك: ح ۹۰۶ .

[۳] ر.ك: ص ۳۳۰ ح ۹۱۰ .

[۴] ر.ك: ص ۳۳۲ ح ۹۱۹.

[۵] ر.ك: ص ۳۴۴ ح ۹۳۳ .

[۶] ر.ك: ص ۳۳۹ ح ۹۲۹ - ۹۳۱ (از اركان دين است) .

[۷] ر.ك: ح ۸۹۸ و ۸۹۹ و ۹۰۲ و ص ۳۷۵ (فصل دوم / با شكيبايى ، اميد فرج مى رود) .

[۸] ر. ك: ص ۳۴۴ ح ۹۳۵ .

[۹] ر.ك: ص ۳۵۴ ح ۹۴۳ .

[۱۰] ر.ك: ص ۳۶۲ ح ۹۵۲ .

[۱۱] ر.ك: ص ۳۴۶ ح ۹۳۶ .