یا مهدی زهرا ادرکنی

روزه، آزمون اخلاص

يکي از ويژگي هاي نظام اخلاقي اسلام اين است که نيت را اساس ارزش اخلاقي و رفتاري و منشاء خوبيها و بديها معرفي کرده است. از نظر اسلام در ارزشگذاري کارها فقط حُسن فعلي، يعني خوب بودن و نيک بودن و خير بودن آن کار کافي نيست، بلکه بايد حسن فاعلي هم داشته باشد، زيرا اثر کارهاي نيک که تحصيل کمال و سعادت است، فقط در صورت حسن فاعلي يعني نيت صحيح، مترتب مي شود. از اين رو از ديدگاه اسلام و قرآن، کاري نيک و ارزشمند و اخلاقي است که فقط و فقط براي تحصيل رضاي الهي انجام گيرد، که البته انجام دادن کار براي رسيدن به پاداش اخروي يا رهايي از عذاب قيامت از مراتب نازله رضاي الهي است.

اخلاص از آثار و شئون عقل عملي است و اين عقل همان نوري است که وسيله شناخت و پرستش خدا و در نهايت بهشتي شدن انسان مي شود، چنانکه امام صادق (ع) در پاسخ به پرسشي درباره عقل، فرمودند:

‘ما عبد به الرحمن و اکتسب به الجنان’(۱).

هر گاه اين نور بدون هيچ مانع و خسوفي تابش داشت، حالت ايمان و اخلاص ايجاد مي شود و هر گاه اين عقل به سبب پيروي از هواي نفس، مکسوف و پوشيده شد، حالت کفر و ريا بيدار مي شود. کليني از امام صادق (ع) روايت کرده است: ‘ليس بين الايمان و الکفر الا قله العقل، قيل: و کيف ذاک يا ابن رسول الله(ص)؟ قال: ان العبد يرفع رغبته الي مخلوق فلو اخلص نيته لله أتاه الله الذي يريد في اسرع من ذلک’(۲). مرز ايمان و کفر چيزي جز کم عقلي نيست. چون انسان به منظور جلب توجه ديگران عبادت مي کند در حالي که اگر اين عبادت را براي خدا خالصانه انجام دهد، خداوند زودتر او را به مطلوبش مي رساند.

انسان مخلص، عاقل است و کسي که عاقل نيست، مخلص نخواهد بود در نتيجه ريا مي کند چنانکه عاقل، رياکننده نيست و رياکار عاقل نخواهد بود.

بنابراين آنچه به عمل انسان ارزش مي دهد و باعث نجات انسان از دامهاي نهان و آشکار شيطان مي گردد، اخلاص و توجه به خداوند متعال است از اين جهت حتي مقدس ترين و بزرگترين کارها اگر براي خداوند انجام نگيرد ارزش و بهايي ندارد. از اينجا معلوم مي شود که چرا اميرالمؤمنين علي (ع)، اخلاص را ‘ملاک و معيار عبادت’، ‘بالاترين درجه ايمان’ و ‘عامل رسيدن به بزرگ ترين و بالاترين درجات’(۳) معرفي نموده است.

از ديدگاه آن حضرت، برترين اعمال آن است که اخلاص در آن رعايت شده باشد: ‘افضل العمل ما اخلص فيه’(۴). از امام صادق (ع) نيز روايت شده: ‘خداوند متعال فرموده است: من بهترين شريک هستم؛ هر کس در عمل خود براي من شريک بياورد هرگز آن را نپذيرم، مگر عملي را که خالص براي من باشد’(۵).

مطابق فرمايش اميرالمؤمنين علي (ع) ‘فرض الله … الصيام ابتلاء لاخلاص الخلق’(۶)، خداوند روزه را به جهت امتحان و آزمودن اخلاص بندگان، واجب کرده است.

حال هر قدر شرايط روزه گرفتن سخت تر باشد، اين آزمون دشوارتر خواهد بود. بي شک روزه گرفتن در فصل گرما آزموني بس دشوار و به تعبير رسول رحمت (ص)، نوعي جهاد است: ‘الصوم في الحر جهاد؛ روزه گرفتن در گرما، جهاد است’(۷). بي شک کساني که سختي اين عمل را براي جلب رضايت حضرت حق، به جان مي خرند، نزد پروردگار مقام و ارزشي بس والا خواهند داشت.

پي نوشتها:

۱ اصول کافي، ج۱، ص ۱۱

۲ همان، ص ۲۸

۳ غررالحکم، ج۱، ص ۳۲۵

۴ همان، ۳۲۷

۵ مستدرک الوسائل، ج۱، ص ۱۰۰

۶ نهج البلاغه، حکمت ۲۵۲

۷ بحارالانوار، ج۹۶، ص ۲۵۷