یا مهدی زهرا ادرکنی

تعاملات اخلاقی

در قرآن‏کریم ارزش‏هایى برشمرده شده که در میان آنها تعامل درست و خیرخواهانه، جایگاهى درخور دارد. در سوره ممتحنه مرزهاى دوستى و نیکوکارى در تعامل با غیرخودى‏ها این‏گونه مطرح شده است:

لا ینْهَاکمُ اللَّهُ عَنِ الَّذِینَ لَمْ یُقَاتِلُوکمْ فِی الدِّینِ وَ لَمْ یُخْرِجُوکم مِن دِیارِکمْ أَن تَبَرُّوهُمْ وَ تُقْسِطُوا إِلَیهمْ إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الْمُقْسِطِینَ* إِنَّمَا یَنْهَاکمُ اللَّهُ عَنِ الَّذِینَ قَاتَلُوکمْ فِی الدِّینِ وَ أَخْرَجُوکم مِن دِیارِکمْ وَ ظَاهَرُوا عَلَی إِخْرَاجکمْ أَن تَوَلَّوْهُمْ.[۶۵]

حتى غیرمسلمانانى که با مسلمانان سر جنگ ندارند، مشمول احسان و لطف مى‏شوند، چه رسد به مسلمانان. آرى بحث ولایت مؤمنان بر یکدیگر، ماجراى دیگرى غیر از احسان و عدالت‏ورزى است. امام على (ع) در عهدنامه مالک‏اشتر مى‏فرماید:

وَ أَشْعِرْ قَلْبَکَ الرَّحْمَهَ لِلرَّعِیَّهِ وَ الْمَحَبَّهَ لَهُمْ وَ اللُّطْفَ بهِمْ وَ لا تَکُونَنَّ عَلَیْهمْ سَبُعاًضَارِیاً تَغْتَنمُ أَکْلَهُمْ فَإِنَّهُمْ صِنْفَانِ: إِمَّا أَخٌ لَکَ فِی الدِّینِ وَ إِمَّا نَظِیرٌ لَکَ فِی‏الْخَلْقِ‏.[۶۶]

برخى آلودگان همواره از انسان عدالت‏ورز ناخشنودند و گاه قلبشان لبریز از کینه اوست، اما مردم، از صاحبان عدالت استقبال مى‏کنند. به‏واقع هرکس با مردم به نیکى برخورد کند، در حیات او شادند و در ممات او اندوهناک؛ چنان‏که امام (ع) مى‏فرماید:

خَالِطُوا النَّاسَ مُخَالَطَهً إِنْ مِتُّمْ مَعَهَا بَکَوْا عَلَیْکُمْ وَ إِنْ عِشْتُمْ حَنُّوا إِلَیْکُمْ‏

.[۶۷] خلاصه اینکه، بخشى از کمالات آدمى در حیطه تعامل درست با مردم رقم مى‏خورد و تأکید آیات و احادیث بر حسن خلق نیز بهترین گواه این ادعاست.

در قرآن‏کریم ارزش‏هایى برشمرده شده که در میان آنها تعامل درست و خیرخواهانه، جایگاهى درخور دارد. در سوره ممتحنه مرزهاى دوستى و نیکوکارى در تعامل با غیرخودى‏ها این‏گونه مطرح شده است:

لا ینْهَاکمُ اللَّهُ عَنِ الَّذِینَ لَمْ یُقَاتِلُوکمْ فِی الدِّینِ وَ لَمْ یُخْرِجُوکم مِن دِیارِکمْ أَن تَبَرُّوهُمْ وَ تُقْسِطُوا إِلَیهمْ إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الْمُقْسِطِینَ* إِنَّمَا یَنْهَاکمُ اللَّهُ عَنِ الَّذِینَ قَاتَلُوکمْ فِی الدِّینِ وَ أَخْرَجُوکم مِن دِیارِکمْ وَ ظَاهَرُوا عَلَی إِخْرَاجکمْ أَن تَوَلَّوْهُمْ.[۶۵]

حتى غیرمسلمانانى که با مسلمانان سر جنگ ندارند، مشمول احسان و لطف مى‏شوند، چه رسد به مسلمانان. آرى بحث ولایت مؤمنان بر یکدیگر، ماجراى دیگرى غیر از احسان و عدالت‏ورزى است. امام على (ع) در عهدنامه مالک‏اشتر مى‏فرماید:

وَ أَشْعِرْ قَلْبَکَ الرَّحْمَهَ لِلرَّعِیَّهِ وَ الْمَحَبَّهَ لَهُمْ وَ اللُّطْفَ بهِمْ وَ لا تَکُونَنَّ عَلَیْهمْ سَبُعاًضَارِیاً تَغْتَنمُ أَکْلَهُمْ فَإِنَّهُمْ صِنْفَانِ: إِمَّا أَخٌ لَکَ فِی الدِّینِ وَ إِمَّا نَظِیرٌ لَکَ فِی‏الْخَلْقِ‏.[۶۶]

برخى آلودگان همواره از انسان عدالت‏ورز ناخشنودند و گاه قلبشان لبریز از کینه اوست، اما مردم، از صاحبان عدالت استقبال مى‏کنند. به‏واقع هرکس با مردم به نیکى برخورد کند، در حیات او شادند و در ممات او اندوهناک؛ چنان‏که امام (ع) مى‏فرماید:

خَالِطُوا النَّاسَ مُخَالَطَهً إِنْ مِتُّمْ مَعَهَا بَکَوْا عَلَیْکُمْ وَ إِنْ عِشْتُمْ حَنُّوا إِلَیْکُمْ‏

.[۶۷] خلاصه اینکه، بخشى از کمالات آدمى در حیطه تعامل درست با مردم رقم مى‏خورد و تأکید آیات و احادیث بر حسن خلق نیز بهترین گواه این ادعاست.