یا مهدی زهرا ادرکنی

“انتظار منفی” از نگاه امام حسین علیه السلام

انتظار حسینی
معنای انتظار بر خلاف تصوّر معروف بین مردم در دین اسلام چیزی بر خلاف سکوت و بی حرکت ماندن است بلکه انتظار را باید در حرکت امام حسین علیه السلام و انقلابی گری ایشان تصویر کرد. ایشان می‌فرمایند:« مِنَّا اثْنَا عَشَرَ مَهْدِیّاً أَوَّلُهُمْ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ ع وَ آخِرُهُمُ التَّاسِعُ مِنْ وُلْدِی وَ هُوَ الْقَائِمُ بِالْحَقِّ یُحْیِی اللَّهُ تَعَالَى بِهِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِها* وَ یُظْهِرُ بِهِ دِیْنَ الْحَقِّ عَلَى الدِّینِ كُلِّهِ وَ لَوْ كَرِهَ الْمُشْرِكُون‏ [1] در بین ما، دوازده نفر مهدىّ [و هدایت شده الهى‏] وجود دارد اوّل آنها، أمیر المؤمنین علىّ بن أبى طالب علیه السّلام است و آخرین‏ نفر آنان، نهمین نفر از نسل من مى‏‌باشد و اوست قائم بالحقّ، خداوند زمین مرده را توسّط او زنده مى‏‌گرداند و دین حقّ را- على رغم میل مشركین- بدست او بر سایر أدیان پیروزى و برترى مى‏‌دهد».
“انتظار منفی” از نظر امام حسین علیه السلام
کار حضرت امام حسین علیه السلام به عنوان الگویی تمام عیار برای همه ما شیعیان و پیروان ایشان است. تلاش برای احیاء دین و جامعه و زنده کردن هر چه بیشتر دین اسلام، آن هدف مقدّسی است که حضرت بر آن تأکید می‌کنند. حضرت در رابطه با هدف حرکت منتظرانه خود می‌فرمایند:« وَ أَنِّی لَمْ أَخْرُجْ أَشِراً وَ لَا بَطِراً وَ لَا مُفْسِداً وَ لَا ظَالِماً وَ إِنَّمَا خَرَجْتُ لِطَلَبِ الْإِصْلَاحِ فِی أُمَّةِ جَدِّی (صلّی الله علیه و آله)أُرِیدُ أَنْ آمُرَ بِالْمَعْرُوفِ وَ أَنْهَى عَنِ الْمُنْكَرِ وَ أَسِیرَ بِسِیرَةِ جَدِّی وَ أَبِی عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ (علیه السلام) فَمَنْ قَبِلَنِی بِقَبُولِ الْحَقِّ فَاللَّهُ أَوْلَى بِالْحَقِّ وَ مَنْ رَدَّ عَلَیَّ هَذَا أَصْبِرُ حَتَّى یَقْضِیَ اللَّهُ بَیْنِی وَ بَیْنَ الْقَوْمِ بِالْحَقِّ وَ هُوَ خَیْرُ الْحاكِمِین‏ [2] من براى سركشى و عداوت و فساد كردن و ظلم نمودن از مدینه خارج نشدم. بلكه، یعنى جز این نیست كه من به منظور ایجاد اصلاح در میان امّت جدم خارج شدم، من در نظر دارم امر بمعروف و نهى از منكر نمایم. من می‌خواهم مطابق سیره جدم رسول خدا و پدرم على بن ابى طالب علیهم السّلام رفتار نمایم. كسى كه مرا به جهت اینكه حق می‌گویم قبول كند او به حق سزاوارتر است و كسى كه دست رد به سینه من بگذارد من صبر می‌كنم تا خدا كه بهترین حكم‏كنندگان است بین من و او داورى نماید».
طبق روایت مذکور به بررسی موارد آفات انتظار و به عبارت دیگر موارد انتظار منفی می‌پردازیم؛
1- سرمستی؛ و هوس‌بازی!
در کتب لغت “أشِراً ” به معنای شدت سرخوشی و سرمستی آمده است.[3] یعنی حضرت می‌فرماید حرکت و خروج و قیام و انقلابی‌گری من از روی سرمستی و سرخوشی نبوده است. قرآن کریم نیز هدف قرار گرفتن هوس‌بازی و جاه‌طلبی را با صراحت تمام در مورد پیامبران خدا رد کرده و می‌فرماید:« أَ أُلْقِیَ الذِّكْرُ عَلَیْهِ مِنْ بَیْنِنا بَلْ هُوَ كَذَّابٌ أَشِرٌ * سَیَعْلَمُونَ غَداً مَنِ الْكَذَّابُ الْأَشِر [قمر/25-26] آیا از میان ما تنها بر او وحى نازل شده؟! نه، او آدم بسیار دروغگوى هوس‌بازى است! ولى فردا مى‌‏فهمند چه كسى دروغگوى هوس‌باز است!». وقتی امام معصوم هدف خود را مخالف هوس معرفی می‌کند قطعا وظیفه کسانی که خود را به عنوان منتظر می‌دانند نیز باید دوری از هوس و بریدن از نفس امّاره باشد. پس سرمستی و هواپرستس اولین مورد انتظار منفی است.
2- غرور به خاطر نعمت
“بطر” نیز در لغت به معنای نوعی بی خردی و حیرت است که انسان را به ناسپاسی از نعمت ها و استفاده نادرست از آن ها سوق می‌دهد.[4] “من منتظرم!” یعنی متحیّر نیستم! و می‌دانم که از این نعمتهایی که الان در اختیارم است چگونه باید استفاده کنم. یعنی اینکه سرمست و شیفته‌ی بی‌بصیرت نیستم. “بطر” حالت شدت “مَرَح” را می‌گویند که آن هم به معنای شدت فَرَح و شادی است. البته این تأکید در شدت شادی، شاید به همان معنای سرمستی از روی بی بصیرتی و کم خردی است. قرآن کریم نیز به این معنا اشاره کرده می‌فرماید:« وَ كَمْ أَهْلَكْنا مِنْ قَرْیَةٍ بَطِرَتْ مَعیشَتَها [قصص/58] و چه بسیار از شهرها و آبادیهایى را كه بر اثر فراوانى نعمت، مست و مغرور شده بودند هلاك كردیم!». این نمونه از انتظار در واقع منتظر نابودی شدن است!
3- اظهار محبّت به همراه فساد
اگر از غفلت به عنوان پایه اساسی دو مورد قبلی غافل شویم کم‌کم به فساد روی می‌آوریم چه بخواهیم و چه نخواهیم! برای اینکه جایگاه این بحث را در مورد انتظار بیابیم توجه شما را به این آیات جلب می‌کنیم:« وَ مِنَ النَّاسِ مَن یُعْجِبُكَ قَوْلُهُ فىِ الْحَیَوةِ الدُّنْیَا وَ یُشْهِدُ اللَّهَ عَلىَ‏ مَا فىِ قَلْبِهِ وَ هُوَ أَلَدُّ الْخِصَامِ * وَ إِذَا تَوَلىَ‏ سَعَى‏ فىِ الْأَرْضِ لِیُفْسِدَ فِیهَا وَ یُهْلِكَ الْحَرْثَ وَ النَّسْلَ وَ اللَّهُ لَا یحُبُّ الْفَسَاد [بقره/204-205] و از مردم، كسانى هستند كه گفتار آنان، در زندگى دنیا مایه اعجاب تو مى‏‌شود (در ظاهر، اظهار محبّت شدید مى‏‌كنند) و خدا را بر آنچه در دل دارند گواه مى‏‌گیرند. (این در حالى است كه) آنان، سرسخت‏‌ترین دشمنانند. (نشانه آن، این است كه) هنگامى كه روى برمى‏‌گردانند (و از نزد تو خارج مى‏‌شوند)، در راه فساد در زمین، كوشش مى‏‌كنند، و زراعت‌ها و چهارپایان را نابود مى‏‌سازند (با اینكه مى‏‌دانند) خدا فساد را دوست نمى‏‌دارد». در این آیه شریفه بحث از فساد اقتصادی است که خود زیرمجموعه فساد اخلاقی است. منتظر باید قبل، حین و بعد از ظهور مراقب نفس خود از ارتکاب به هر گونه فسادی از هر نوعش باشد. و انتظار منفی انتظاری و اظهار محبّتی با زبان است که به دنبال آن خرابکاری و عدم کنترل نفس در پرهیز از فساد است.
4- انتظار ظالمانه
از نظر لغت تعریف ظلم را « وضع الشی‏ء غیر موضعه تعدّیا [5] یعنی چیزی را از روی دشمنی در غیر جای خود قرار دادن». از آنجا که کارکرد منتظر از دید شیعه کارایی منتظر برای مثمر ثمر بودن در مسیر جامعه جهانی اسلامی است لذا منتظر باید اصول این کار که همان عدالت و قرار دادن هر کاری و چیزی در جای خودش است را به خوبی در وجود خو نهادینه کرده باشد. این مطلب از قسمتی از دعای ندبه نیز به روشنی فهمیده می‌شود که می‌خوانیم:« أَیْنَ الْمُعَدُّ لِقَطْعِ دَابِرِ الظَّلَمَةِ أَیْنَ الْمُنْتَظَرُ لِإِقَامَةِ الْأَمْتِ وَ الْعِوَجِ‏ [6] كجاست آن مهیّا گشته براى ریشه كن كردن ستمكاران، كجاست آن كه برای راست نمودن انحراف و كجى به انتظار اویند». اگر قرار باشد که امام زمان عجّل الله تعالی فرجه به وسیله منتظرانشان کژی و انحراف و به عبارت بهتر ظلم را ریشه کن کنند آیا نباید منتظرانشان خود دور از ظلم و انرحاف و کژی باشند؟!
نتیجه؛
انتظار منفی آن شکل به ظاهر منتظرانه‌است که رفتاری مخالف با آمادگی جهت یاری امام زمان علیه السلام از آن صادر می‌شود. در یک کلام اعمالی است که مطابق با سخن و عرض محبّت زبانی نیست.

پی‌نوشت ها:
[1] عیون أخبار الرضا علیه السلام، ج‏1، ص 68
[2] بحار الأنوار، ج‏44، ص 329
[3] ترجمه مفردات، ج‏1، ص 176
[4] همان، ص 279
[5]التحقیق، ج7، ص 170
[6] مفاتیح الجنان؛ دعای ندبه