یا مهدی زهرا ادرکنی

تعاملات اخلاقی

در قرآن‏کریم ارزش‏هایى برشمرده شده که در میان آنها تعامل درست و خیرخواهانه، جایگاهى درخور دارد. در سوره ممتحنه مرزهاى دوستى و نیکوکارى در تعامل با غیرخودى‏ها این‏گونه مطرح شده است:

لا ینْهَاکمُ اللَّهُ عَنِ الَّذِینَ لَمْ یُقَاتِلُوکمْ فِی الدِّینِ وَ لَمْ یُخْرِجُوکم مِن دِیارِکمْ أَن تَبَرُّوهُمْ وَ تُقْسِطُوا إِلَیهمْ إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الْمُقْسِطِینَ* إِنَّمَا یَنْهَاکمُ اللَّهُ عَنِ الَّذِینَ قَاتَلُوکمْ فِی الدِّینِ وَ أَخْرَجُوکم مِن دِیارِکمْ وَ ظَاهَرُوا عَلَی إِخْرَاجکمْ أَن تَوَلَّوْهُمْ.[۶۵]

حتى غیرمسلمانانى که با مسلمانان سر جنگ ندارند، مشمول احسان و لطف مى‏شوند، چه رسد به مسلمانان. آرى بحث ولایت مؤمنان بر یکدیگر، ماجراى دیگرى غیر از احسان و عدالت‏ورزى است. امام على (ع) در عهدنامه مالک‏اشتر مى‏فرماید:

وَ أَشْعِرْ قَلْبَکَ الرَّحْمَهَ لِلرَّعِیَّهِ وَ الْمَحَبَّهَ لَهُمْ وَ اللُّطْفَ بهِمْ وَ لا تَکُونَنَّ عَلَیْهمْ سَبُعاًضَارِیاً تَغْتَنمُ أَکْلَهُمْ فَإِنَّهُمْ صِنْفَانِ: إِمَّا أَخٌ لَکَ فِی الدِّینِ وَ إِمَّا نَظِیرٌ لَکَ فِی‏الْخَلْقِ‏.[۶۶]

برخى آلودگان همواره از انسان عدالت‏ورز ناخشنودند و گاه قلبشان لبریز از کینه اوست، اما مردم، از صاحبان عدالت استقبال مى‏کنند. به‏واقع هرکس با مردم به نیکى برخورد کند، در حیات او شادند و در ممات او اندوهناک؛ چنان‏که امام (ع) مى‏فرماید:

خَالِطُوا النَّاسَ مُخَالَطَهً إِنْ مِتُّمْ مَعَهَا بَکَوْا عَلَیْکُمْ وَ إِنْ عِشْتُمْ حَنُّوا إِلَیْکُمْ‏

.[۶۷] خلاصه اینکه، بخشى از کمالات آدمى در حیطه تعامل درست با مردم رقم مى‏خورد و تأکید آیات و احادیث بر حسن خلق نیز بهترین گواه این ادعاست.

در قرآن‏کریم ارزش‏هایى برشمرده شده که در میان آنها تعامل درست و خیرخواهانه، جایگاهى درخور دارد. در سوره ممتحنه مرزهاى دوستى و نیکوکارى در تعامل با غیرخودى‏ها این‏گونه مطرح شده است:

لا ینْهَاکمُ اللَّهُ عَنِ الَّذِینَ لَمْ یُقَاتِلُوکمْ فِی الدِّینِ وَ لَمْ یُخْرِجُوکم مِن دِیارِکمْ أَن تَبَرُّوهُمْ وَ تُقْسِطُوا إِلَیهمْ إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الْمُقْسِطِینَ* إِنَّمَا یَنْهَاکمُ اللَّهُ عَنِ الَّذِینَ قَاتَلُوکمْ فِی الدِّینِ وَ أَخْرَجُوکم مِن دِیارِکمْ وَ ظَاهَرُوا عَلَی إِخْرَاجکمْ أَن تَوَلَّوْهُمْ.[۶۵]

حتى غیرمسلمانانى که با مسلمانان سر جنگ ندارند، مشمول احسان و لطف مى‏شوند، چه رسد به مسلمانان. آرى بحث ولایت مؤمنان بر یکدیگر، ماجراى دیگرى غیر از احسان و عدالت‏ورزى است. امام على (ع) در عهدنامه مالک‏اشتر مى‏فرماید:

وَ أَشْعِرْ قَلْبَکَ الرَّحْمَهَ لِلرَّعِیَّهِ وَ الْمَحَبَّهَ لَهُمْ وَ اللُّطْفَ بهِمْ وَ لا تَکُونَنَّ عَلَیْهمْ سَبُعاًضَارِیاً تَغْتَنمُ أَکْلَهُمْ فَإِنَّهُمْ صِنْفَانِ: إِمَّا أَخٌ لَکَ فِی الدِّینِ وَ إِمَّا نَظِیرٌ لَکَ فِی‏الْخَلْقِ‏.[۶۶]

برخى آلودگان همواره از انسان عدالت‏ورز ناخشنودند و گاه قلبشان لبریز از کینه اوست، اما مردم، از صاحبان عدالت استقبال مى‏کنند. به‏واقع هرکس با مردم به نیکى برخورد کند، در حیات او شادند و در ممات او اندوهناک؛ چنان‏که امام (ع) مى‏فرماید:

خَالِطُوا النَّاسَ مُخَالَطَهً إِنْ مِتُّمْ مَعَهَا بَکَوْا عَلَیْکُمْ وَ إِنْ عِشْتُمْ حَنُّوا إِلَیْکُمْ‏

.[۶۷] خلاصه اینکه، بخشى از کمالات آدمى در حیطه تعامل درست با مردم رقم مى‏خورد و تأکید آیات و احادیث بر حسن خلق نیز بهترین گواه این ادعاست.

 به آسمان رود و کار آفتاب کند…

روزی مردی فقیر به حرم حضرت امیر المومنین علی علیه السلام می رود و شروع به توسل به آن امام همام می کند و می گوید:یا امیر المومنین اوضاع مالیم نامناسب است، کمکم کن و …

شب در عالم خواب حضرت امیر المومنین علی علیه السلام را می بیند که به او می فرماید: فردا به فلان محله و فلان کوچه برو و بلند این جمله را تکرار کن:

“به آسمان رود و کار آفتاب کند”

صبح که مرد فقیر از خواب بیدار می شود با تعجب می گوید چه خوابی بود ولی تصمیم می گیرد که آن کار را انجام دهد؛ مرد به همان نشانی که حضرت فرموده بودند می رود و بلند آن جمله را تکرار می کرد؛ “به آسمان رود و کار آفتاب کند” که ناگهان مردی سراسیمه از منزل خود بیرون می آید و به مرد نزدیک می شود ومی گوید چه گفتی؟ مرد فقیر می گوید: “به آسمان رود و کار آفتاب کند” ؛ آن مرد گفت: چرا این جمله را تکرار می کنی؟ ولی مرد فقیر علت را نگفت؛ مرد دوان دوان به منزل خود رفت و با یک کیسه زر برگشت و آن را به مرد فقیر داد. مرد فقیر علت را پرسید که چرا یک کیسه زر به من می دهی؟ آن مرد گفت من یک شاعرم و یک شعر در وصف حضرت امیر المومنین علی علیه السلام سرودم اما به یک مصراع زیبا که رسیدم مصراع بعدی را نتوانستم ردیف کنم که تصمیم گرفتم هر کسی مصراع بعدی را بگوید نصف اموالم را به او بدهم و آن مصراع این بود: ” به ذره گر نظر لطف بو تراب کند” و با این مصراع بیت کامل شد.

“به ذره گر نظر لطف بو تراب کند / به آسمان رود و کار آفتاب کند”

چیزی رو بدون جواب نذار

هیچ وقت ،هیچ چیز را بی جواب نگذار!

جواب نگاه مهربان را با لبخند

جواب دورنگی را با خلوص

جواب مسئولیت را با وجدان

جواب بی ادب را با سكوت

جواب خشم را با صبوری

جواب پشتكار را با تشویق

جواب كینه را با گذشت

جواب گناه را با بخشش

جواب دلمرده را با امید

جواب منتظر را با نوید

غیر از نماز شب چیز دیگرى سود نبخشید پيوند
جُنید بغدادى را – که از مشایخ عرفان بود – در خواب دیدند و از وى پرسیدند: خداوند با تو چگونه رفتار کرد؟ گفت : تمام آن اشارات و رموز عرفانى از دست رفت و آن عبارات ، در هم ریخت و آن علوم از دل ناپدید گشت و آن رسوم از هم پاشید و جز رکعت کوتاهى

که هنگام سحر به جا آوردیم ، ما را چیز دیگرى سود نبخشید (۱)امام صادق علیه السلام به سلیمان دیلمى فرمود:

اى سلیمان ! نماز شب را ترک نکن ، همانا زیانکار کسى است که از نماز شب محروم بماند (۲) امام حسین علیه السلام و یارانش در شب عاشورا

در شرح حال امام حسین علیه السلام و یارانش – در شب عاشورا – چنین مى خوانیم : آن شب ، صداى ناله و زمزمه و نیایش حسین و یارانش تا بامداد همچون آواى زنبور عسل به گوش مى رسید، گروهى در رکوع بودند و برخى سجده مى کردند

و دیگران ایستاده و یا نشسته به عبادت سرگرم بودند. آن شب سى و دو نفر از سربازان (عمر سعد) که گذارشان به خیمه هاى امام حسین علیه السلام افتاد تحت تأ ثیر این شور و حال قرار گرفتند (۲)

منابع:

۱- شب مردان خدا: ص ۶۴ – ۶۵٫

۲- علل الشرایع : ص ۳۶۳٫
۳- مقتل الشمس : ص ۱۸۸

آثار نماز شب در دنیا
تاثیر نماز شب در دنیا، ابعاد گسترده ای دارد هم تاثیر در زندگی شخصی و اجتماعی و سیاسی، و هم تاثیر در باطن و ظاهر انسان دارد.نماز شب رفع مشکلات و گرفتاری و رفع بیماری های روحی و جسمی را نیز در برمی گیرد.

نماز شب که یکی از عبادات خالص اولیای خدا و از برنامه های سازنده اسلامی به شمار می رود انسان را به وادی معنویات نزدیکتر می کند. نماز شب درس خودسازی و خلوت کردن با خالق خود را که از نیازهای طبیعی انسان است به انسان می آموزد ،نماز شب تاثیر بسزایی در سه عالم دارد هم در دنیا و هم در برزخ و هم در قیامت.

در اینجا چند نمونه از احادیثی که از معصومین(ع) در مورد آثار نماز شب رسیده است را بیان می کنیم:

1- بازداشتن از گناه

یکی از آثار نماز شب بازداشتن انسان از گناه است.بهترین وسیله ای که مانع گناه انسان می شود و قرآن کریم و روایات ائمه معصومین علیهم السلام آن را امضا کرده است نماز است.

رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم فرمودند: « فإنّ صلاة الیل مِنهاةٌ عنِ الاثم؛ نماز شب انسان را از گناه باز می دارد.»

بعضی ها به نماز یومیه اکتفا می کنند و می گویند همین نماز ما را بیمه می کند لازم نیبست کمه نماز شب بخوانیم و یا اهمیت نمی دهند. می بینیم که اولیای خدا که پاک هستند و گرفتار گناه نشدند به وسیله همین نماز یومیه و نماز شب است. هر کدام از این ها خواص خود را دارد. بزرگان و مردان شب، انتظار شب را می کشند. اگر گناه و خطایی در طول روز انجام دهند نماز شب آن را پاک می کند. مکمل نماز یویمیه ، نماز شب است.

امام باقر(ع) فرمودند: «إنما جُعِلَت النّافلةُ لِیُتَمِّ بها ما أفسَدَهُ من الفریضة؛ همانان (نماز) نافله را به خاطر این جهت قرار دادند که جبران فساد نمازهای واجب را کند.» (1)

2- ریزش گناهان

یکی دیگر از آثار نماز شب ریزش گناهان است.نماز حسنه ای است که در دل های مومنین وارد شده و آثار معصیت و تیرگی هایی که دلهایشان از ناحیه سیئات کسب کرده از بین می برد.

در قرآن کریم آمده است: «و اقم الصلوة طرفی النهار و زلفا من الیل ان الحسنات یذهبن السیئات ذلک ذکری للذکرین؛ نماز بگزار در آغاز و انجام روز و ساعاتی از شب، زیرا نیکی ها بدیها را از میان می برند این تذکری است برای انها که اهل تذکرند.» (2)

این نشان دهنده اهمیت و تاثیر و قدرت نماز است و این یک فضل و لطف الهی است در حق بندگان. خداوند دوست ندارد بندگانش آلوده به گناه شوند و اگر هم گناه کردند برای محو آن گناه به ما دستور داده نماز بخوانید . این به این معنا نیست که ما گناه کنیم بعد نماز بخوانیم تا آن گناه از بین برود بلکه این یک فرصت و امتیاز و فضلی است برای بندگان که اگر سهوا گناه نمودند و اصرار بر گناه نداشتند از آن استفاده نمایند.

امام صادق(ع) می فرماید: « صلاة المومن بالیل تذهب بما عمل من ذنب بالنهار؛ نماز شب گناهانی را که مومن در روز مرتکب شده است را از بین می برد.»(3)

3- رفع مشکلات و گرفتاریها

یکی دیگر از آثار نماز شب رفع مشکلات و گرفتاریها است،در حدیثی از رسول خدا(ص) آمده است: «ای مردم هیچ کس از شما نیست مگر اینکه مشکلات و گرفتاریها همچون کمربندی او را محاصره کرده است. پس زمانی که دو سوم شب گذشت و یک سوم آن باقی ماند ملکی بر او وارد می شود و به او می گوید: ذکر خدا بگو که صبح نزدیک است. پس چنانچه او حرکت کرد و ذکر خدا را گفت یک گره از گرفتاریهایش گشوده می شود و اگر او بلند شد و وضو گرفت و داخل نماز شد همه گرفتاریها از او گشوده می شود پس صبح می کند در حالی که همچون مردمک چشم (روشن و پاکیزه) گردیده است.»(4)

4- کسب نور دائم از بیداری شب

حضرت عیسی می فرماید: « طوبی للذین یتهجدون من الیل . اولئک الذین یرثون النور الدائم من اجل انهم قاموا فی ظلمه الیل؛ خوشا به حال کسانی که شب را بیدار می مانند . اینانند که نور دائم را از آن رو که در تاریکی شب به پا خاسته اند به ارث می برند.»(5)

5- نورانیت و زیبایی صورت

رسول خدا(ص) می فرماید: « من کثرت صلاته بالیل حسن وجهه بالنهار؛ هر که بیشتر نماز شب بخواند هنگام روز زیبا و نورانی است.»(6)

6- به اجابت رسیدن دعا

از دیگر آثار نماز شب استجابت دعا است،امام صادق (ع) می فرماید: « کسی که در قنوت نمازوتر, چهل مومن و سپس برای خود دعا کند خداوند دعاهای وی را مستجاب می گرداند.»(7)

7- گشایش درهای آسمان

از دیگر آثار نماز شب گشایش درهای آسمان است.حضرت هادی(ع) می فرمود: «گاه هست که بنده برای نماز شب برخیزد و خواب بر وی غلبه کند چندان که او را به راست و چپ کشاند و گاهی چانه اش به سینه اش رسد، حق تعالی امر فرماید که درهای آسمان را بگشایند و فرشتگان را ندا دهند که نظر کنید که این بنده من در راه نزدیکی به من چه سختی ها می کشد در چیزی که بر وی واجب نساخته ام به امید سه چیز: یا گناهش را بیامرزم یا توبه روزیش گردانم و یا رزق و روزی او را زیاد کنم. ای فرشتگان شما را گواه می گیرم که من همه را بدو عطا کردم» (8)

8- درمان بیماریها

رسول خدا(ص) می فرماید: «بر شما باد به اقامه نماز شب، زیرا نماز شب سنتی است از پیامبرتان رسول خدا . نماز شب عادت و رسم صالحان و پاکان است که قبل از شما بودند و نماز شب موجب دفع بلا و بیماریها و دردها از بدن می شود.»(9)

9- زیاد شدن روزی

امام صادق (ع) فرمودند: «نماز شب روزی را جلب می کند.» (10)

10- خوشبویی بدن

امام صادق(ع) می فرماید: «صلوه الیل تطیب الریح؛ نماز شب انسان را خوشبو می کند»(11)

كیفیت نماز شب

نماز شب مجموعاً یازده ركعت است:

1. هشت ركعت آن، كه دو ركعت، دو ركعت، مانند نماز صبح خوانده می شود یعنی چهار دو ركعتی به نیت نماز شب می باشد.

2. دو ركعت نماز شفع: بهتر است در ركعت اول آن بعد از حمد، سوره «ناس» و در ركعت دوم بعد از حمد، سوره «فلق» خوانده شود.

3. یك ركعت نماز وتر: بعد از حمد سه بار سوره «توحید» و یك بار سوره «فلق» و یك بار سوره «ناس» بخوانیم و می‌توان یك سوره تنها خواند، سپس دستها را برای قنوت به سوی آسمان بالا می بریم و حاجات خود را از خدا می خواهیم.

-و برای چهل مؤمن دعا می كنیم(چهل بار بگویید ( اَللّهُمَّ اِغْفِر لِلْمومِنینَ وَ اَلْمومِناتْ وَ اَلْمُسلِمینَ وَ اَلْمُسلِماتْ )

-و طلب مغفرت می كنیم و هفتاد مرتبه می گوییم: «استغفرالله ربّی و اتوبُ الیه».

از پروردگار خود طلب آمزرش و مغفرت می كنیم و به سوی او بازگشت می نمایم.

-آن گاه 7 بار می گوییم «هذا مقامُ العائذٍٍِ بكَ منَ النّارِ»؛ (این است مقام كسی كه از آتش قیامت به تو پناه می برد)

-و بعد از آن 300 مرتبه می گوییم: «العفو» و سپس می گوییم: «ربّ اغفرلی و ارحمنی وتُب عَلیَّ انّكَ انتَ التّوابُ الغفُورُ الرّحیم».[4]و سپس ركوع + سجده + تشهد + سلام .در پایان نماز شب تسبیحات فاطمة زهرا (س) را میگوئیم.

پی نوشت ها:

1- فضایل و آثار نماز شب، ص56 به نقل از وسائل الشیعه ج 3 ص20

2- هود، آیه 113

3- همان به نقل از ثواب الاعمال، ص100

4- بحارالانوار، ج82، ص223

5- فضایل و آثار نماز شب، ص60 به نقل از میزان الحکمه ج 10 ص 234

6- همان به نقل از نهج الفصاحه ص 580

7- وسائل الشیعه، ج4، باب 45

8- ثواب الاعمال، ص131

9- همان

10- میزان الحکمه, ح10763

11- ثواب الاعمال ص132